Kolejnego dnia naszej podroży po Uzbekistanie wyruszamy rankiem w drogę do Buchary. Z Samarkandy do Buchary jest 450 kilometrów. Po drodze mamy odwiedzić Shahrisabz – miejsce urodzin Tamerlana. Za oknami autobusu smutny, niemal pustynny pejzaż. Tylko przy nielicznych osadach pojawia się zieleń.
Niespodziewaną pejzażowo atrakcją staje się mijana giełda samochodowa połączona z bazarem. Nasz autokar zwalnia, żeby można było obejrzeć przez szybę i porobić fotki.
Cały wielki plac targowy podzielony jest jakby na oddzielne części. Część pierwsza to stojące w równych rzędach samochody osobowe, w zdecydowanej większości białe. Nie widać przy nich zbyt wielu ludzi. Drugą część targowiska zajmują stojące spokojnie wychudzone osły. Chyba na nich przyjechali tu potencjalni nabywcy. W części trzeciej, głównej części bazarowej, dużo ludzi, kobiet w długich sukniach i barwnych chustkach na głowie. W pełnym słońcu snują się powolnie. Nie ma żadnych straganów, nie ma ani skrawka cienia. Oferowane towary rozłożone na ziemi, czasem umieszczone na dachach samochodów. Można tu kupić bele wełny, jakieś ptactwo stojące u stóp sprzedawczyń, kozę, kilka melonów czy butelkę benzyny i lejek, żeby łatwiej ją było przelać do baku, gdyby nabywcy samochodu miało jej zabraknąć w drodze do domu. Szkoda, że nie można wyjść choćby na chwil parę z autokaru i przespacerować się po tym niezwykłym bazarze.
* * *
Dojeżdżamy do Shahrisabz. Shahrisabz, historycznie znane jako Kesz, to jedno z najstarszych miast Azji Środkowej, założone ponad 2700 lat temu. Miało ono duże znaczenie na Jedwabnym Szlaku. Współcześnie używaną nazwę Shahrisabz, co znaczy „Szmaragdowe miasto”, otrzymał Kesz za czasów panowania dynastii Timurydów.
To właśnie w okolicach Keszu, 9 kwietnia 1336 roku, urodził się Timur Chromy, nazywany Tamerlanem. Tu zaczynał swoją karierę polityczną i militarną. Tamerlan, założyciel dynastii Timurydów, uważał Kesz za swoje miasto rodzinne i chciał, żeby zostało stolicą jego kraju zamiast Samarkandy. Za czasów Timura miasto się rozbudowywało, powstawały tu wspaniałe budowle. Najwspanialszą był pałac Ak-Saraj, w tamtych czasach jeden z największych i najpiękniejszych pałaców świata. Miał być siedzibą Timura. Budowa trwała 24 lata i zakończono ją tuż przed śmiercią Timura. Nie zdążył już tu zamieszkać.
W XVI wieku Shahrisabz zostało zniszczone przez chana Buchary. Zniszczeniu uległ też pałac Ak-Saraj. Zachowały się pozostałości wysokich na 38 metrów pylonów dawnego portalu. W latach 1994–1998 (po uzyskaniu przez Uzbekistan niepodległości) przeprowadzono prace konserwatorskie, a w miejscu, gdzie pierwotnie stał pałac, wzniesiono na wysokim cokole ogromny posąg Timura. Założona przez niego dynastia Timurydów odegrała ważną rolę w dziejach Uzbekistanu, rządziła w Azji Środkowej aż do 1507 roku. Timurydzi stworzyli jedno z największych imperiów w historii Azji Środkowej, obejmujące tereny dzisiejszego Uzbekistanu, Iranu, Afganistanu i Pakistanu. Timur uważany jest za bohatera narodowego Uzbekistanu.
Pomnik Timura i ruiny pałacu stały się najważniejszym punktem miasta. Powstał też nowy zwyczaj – młode pary, tuż po ślubie, wraz z orszakiem weselnych gości przychodzą pod pomnik Timura.
Zwiedzanie Shahrisabz zaczynamy w tym głównym punkcie miasta. Podziwiamy gigantyczny pomnik, podziwiamy też piękne stroje panien młodych i towarzyszących im młodych dam. Wyruszamy na stare miasto. Oglądamy najważniejsze zabytki:
Mauzoleum Dorus-Saodat („Miejsce Władzy”) – tu spoczywają prochy synów Timura: Dżachangira i Omara. Tu właśnie chciał spocząć Timur, lecz los zrządził inaczej i pochowano go w Samarkandzie.
Mauzoleum Dorut-Tilawat („Dom Rozmyślań”) – miejsce pochówku ojca Timura – Taragaja.
Obydwa mauzolea wybudowano w latach 1374–1375.
Meczet Kok-Gumbaz („Błękitna Kopuła”), zbudowany na pozostałościach jeszcze starszej budowli z okresu przedmongolskiego. Powstał z inicjatywy Uługbeka, wnuka Timura.
Zespół zabytkowy Shahrisabz jest wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
* * *
Jeszcze jeden przystanek na naszej trasie to Gʻuzor – jedno z miejsc, w których tworzyła się armia Andersa. W 1942 roku był tu Ośrodek Organizacyjny Armii, a także Ośrodek Zapasowy Pomocniczej Służby Kobiet, szpital polowy i główny obóz kwarantanny tyfusowej. W Gʻuzor jest polski cmentarz wojskowy z 1942 roku, największa polska nekropolia wojenna w Uzbekistanie. Pochowano tu polskich żołnierzy oraz towarzyszących im Polaków zmarłych z chorób i wycieńczenia.
Do Buchary dotarliśmy późnym popołudniem. Jutro zwiedzanie miasta – kolejny dzień w krainie z baśni.
